Το κείμενο αυτό δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά στο site της Homo Digitalis στις 11/5/2021

 

Η Διεθνής Σύμβαση για τα Δικαιώματα του παιδιού έγινε “digital”

Της Κίρκης Πατσιαντά

Η Διεθνής Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού υιοθετήθηκε από τη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών το 1989 και μέχρι στιγμής δεσμεύει 196 κράτη, ένα εκ των οποίων είναι και η Ελλάδα (Νόμος 2101/1992).

Θεωρείται η Σύμβαση που χαίρει, διεθνώς, της μεγαλύτερης αποδοχής και περιλαμβάνει το πλήρες φάσμα των δικαιωμάτων – οικονομικών, κοινωνικών, πολιτιστικών, ατομικών και πολιτικών – που πρέπει να απολαμβάνουν τα παιδιά.

Η εν λόγω Σύμβαση θεωρείται “pre-digital”, καθώς, την εποχή που συντάσσονταν, δεν μπορούσε κανείς να φανταστεί την επιρροή που θα είχε ο ψηφιακός κόσμος στη ζωή των παιδιών και έτσι δεν περιλαμβάνει κάποια αναφορά σε αυτόν.

Εντούτοις, το περιεχόμενό της είναι απόλυτα δυναμικό και, συνακόλουθα, πλήρως εφαρμόσιμο στις δυνατότητες και στις προκλήσεις που παρουσιάζει για τα δικαιώματα του παιδιού η ψηφιακή εποχή.

Επιβεβαίωση του γεγονότος αυτού αποτελεί το Γενικό Σχόλιο Ν°25 αναφορικά με τα δικαιώματα των παιδιών στο ψηφιακό περιβάλλον, που υιοθετήθηκε από την Επιτροπή Δικαιωμάτων του Παιδιού τον Μάρτιο του 2021.

Η Επιτροπή Δικαιωμάτων του Παιδιού είναι το όργανο που επιβλέπει την εφαρμογή της Σύμβασης.

Τα κράτη που δεσμεύονται από τη Σύμβαση οφείλουν να υποβάλουν εκθέσεις στην Επιτροπή σχετικά με την κατάσταση των δικαιωμάτων των παιδιών στην επικράτειά τους, προκειμένου η Επιτροπή να τις εξετάσει και να προβεί σε ανάλογες συστάσεις.

Η Επιτροπή δεν μπορεί να επιβάλει κυρώσεις σε κάποιο κράτος σε περίπτωση παραβιάσεων των δικαιωμάτων του παιδιού, αλλά οι διαπιστώσεις της ασκούν πίεση στις κυβερνήσεις και εκθέτουν σε παγκόσμιο επίπεδο τα κακώς κείμενα των κρατών.

Επίσης, η Επιτροπή ερμηνεύει τα δικαιώματα του παιδιού σε σχέση με συγκεκριμένα θέματα υπό τη μορφή Γενικών Σχολίων.

Αυτό ακριβώς έγινε λοιπόν και εδώ. Η Επιτροπή, με ένα ιστορικό και πρωτοποριακό Γενικό Σχόλιο, στη διαβούλευση για τη σύνταξη του οποίου συμμετείχαν 709 παιδιά από 28 χώρες, δηλώνει ρητώς και για πρώτη φορά ότι τα δικαιώματα του παιδιού, όπως κατοχυρώνονται από τη Σύμβαση, έχουν πλήρη εφαρμογή και στο ψηφιακό περιβάλλον.

Με άλλα λόγια, η προώθηση και προστασία των δικαιωμάτων των παιδιών πρέπει να πραγματοποιείται με την ίδια συνέπεια τόσο offline όσο και online.

Το Γενικό Σχόλιο Ν°25 δεν υπογραμμίζει μόνο την αναμφισβήτητη ισχύ των δικαιωμάτων των παιδιών στο ψηφιακό κόσμο.

Είναι παράλληλα ένα μέσο για την αποτελεσματική υλοποίησή τους, υποδεικνύοντας τις κατάλληλες διόδους.

Απευθύνεται στις κυβερνήσεις, που πρέπει να το αντιμετωπίσουν ως τον πρωταρχικό τους σύμβουλο στη διαμόρφωση των σχετικών πολιτικών και νόμων, αλλά και στα ίδια τα παιδιά, στους επαγγελματίες που δουλεύουν με ή για αυτά, στους γονείς και στην κοινωνία γενικότερα, καθώς τους προσφέρει ουσιαστικά εφόδια, για να διεκδικήσουν από το κράτος ένα ψηφιακό περιβάλλον που σέβεται το σύνολο των δικαιωμάτων του παιδιού.

Επιπρόσθετα, τα κράτη, στις εκθέσεις που υποχρεούνται να υποβάλουν στην Επιτροπή, πρέπει να αναφέρονται πλέον στην κατάσταση των δικαιωμάτων των παιδιών στο ψηφιακό περιβάλλον και να υπόκεινται έτσι στο έλεγχό της.

Στο Γενικό Σχόλιο αναφέρεται και η Στρατηγική της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τα δικαιώματα του παιδιού (2021-2024), που υιοθετήθηκε πρόσφατα, αναγνωρίζοντας τη σπουδαιότητά του για την ερμηνεία των δικαιωμάτων των παιδιών στο ψηφιακό περιβάλλον.

Βασικό χαρακτηριστικό του Γενικού Σχολίου είναι η προσπάθεια επίτευξης ισορροπίας ανάμεσα στην ανάγκη προστασίας των παιδιών από τους κινδύνους που παρουσιάζει για αυτά το διαδίκτυο και στην αναγνώριση των δυνατοτήτων που τους δίνει για την άσκηση των δικαιωμάτων τους.

Ειδικότερα, το Γενικό Σχόλιο αναλύει καταρχάς, υπό το πρίσμα του ψηφιακού κόσμου, τις τέσσερις βασικές αρχές της Σύμβασης:

– το δικαίωμα του παιδιού στη μη διάκριση, που συνεπάγεται την ίση πρόσβαση όλων των παιδιών στο ψηφιακό περιβάλλον και την καταπολέμηση του ψηφιακού αποκλεισμού

– την έννοια του ύψιστου συμφέροντος του παιδιού, που πρέπει να λαμβάνεται πρωτίστως  υπόψη σε κάθε ενέργεια σχετική με το σχεδιασμό, τη διαχείριση και τη χρήση του ψηφιακού περιβάλλοντος

– το δικαίωμα του παιδιού στη ζωή, την επιβίωση και την ανάπτυξη, δίνοντας έμφαση στη σημασία που έχει το internet για τα παιδιά σε περιόδους κρίσεων

– το δικαίωμα του παιδιού να εκφράζει ελεύθερα την άποψή του σχετικά με θέματα που το αφορούν, αναγνωρίζοντας την πληθώρα των ευκαιριών που παρέχει σχετικά το διαδίκτυο

Έπειτα, τονίζεται το πόσο σημαντικό είναι να προσαρμόζονται τα μέτρα προστασίας και οι όροι πρόσβασης των παιδιών στο ψηφιακό περιβάλλον στην εξέλιξη των ικανοτήτων τους όσο αυτά μεγαλώνουν και αποκτούν μεγαλύτερη αυτονομία, πράγμα που σημαίνει ότι και οι γονείς τους οφείλουν να μάθουν να σέβονται την ανεξαρτησία των παιδιών τους online, καθώς αυτά ωριμάζουν και εξελίσσονται.

Υποδεικνύοντας τους διάφορες πρακτικές μεθόδους, το Γενικό Σχόλιο καλεί τα κράτη κυρίως:

– να φροντίσουν ότι το ισχύον νομικό πλαίσιο αναφορικά με το ψηφιακό περιβάλλον  σέβεται τα δικαιώματα των παιδιών

– να εντάξουν στην εθνική τους στρατηγική για τα δικαιώματα του παιδιού την online διάσταση αυτών

– να ορίσουν έναν κρατικό φορέα που θα ασχολείται με την υλοποίηση των δικαιωμάτων του παιδιού online

– να μεριμνήσουν για την παροχή επιμόρφωσης στα δικαιώματα του παιδιού στο ψηφιακό περιβάλλον στους επαγγελματίες που εργάζονται με ή για τα παιδιά, σε όσους εργάζονται στον επιχειρηματικό τομέα και στη βιομηχανία της τεχνολογίας

– να εξασφαλίσουν ότι οι επιχειρήσεις σέβονται τα δικαιώματα του παιδιού στο διαδίκτυο

– να λαμβάνουν πρωτίστως υπόψη το συμφέρον των παιδιών, όταν θέτουν τους κανόνες που διέπουν τις online διαφημίσεις που τα αφορούν

– να προβλέψουν κατάλληλες δικαστικές και εξωδικαστικές διόδους για την καταγγελία παραβιάσεων των δικαιωμάτων των παιδιών στο ψηφιακό περιβάλλον

– να εγγυηθούν στον ψηφιακό κόσμο το δικαίωμα του παιδιού στην ελευθερία της έκφρασης και στην πρόσβαση σε πληροφορίες, το δικαίωμά του για ελευθερία σκέψης, συνείδησης και θρησκείας, το δικαίωμα του να συνεταιρίζεται και να συνέρχεται ειρηνικά

– να διαφυλάξουν την ιδιωτική ζωή και τα δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα των παιδιών στο ψηφιακό περιβάλλον

– να προστατέψουν τα παιδιά από κάθε μορφή εκμετάλλευσης και βίας στο διαδίκτυο

– να εξασφαλίσουν την ψηφιακή μόρφωση των γονιών

– να φροντίσουν για την ουσιαστική υλοποίηση online του δικαιώματος του παιδιού στην υγεία, στην εκπαίδευση, στο παιχνίδι

– να υιοθετήσουν παιδοκεντρική προσέγγιση σε ζητήματα σχετικά με την ψηφιακή τεχνολογία στο πλαίσιο της δικαιοσύνης ανηλίκων (π.χ. χρήση λογισμικού αναγνώρισης προσώπου σε παιδιά ύποπτα για τη διάπραξη αδικημάτων)

Η προάσπιση των δικαιωμάτων του παιδιού offline είναι ήδη άκρως απαιτητική αποστολή. Η ψηφιακή της διάσταση φαίνεται ακόμα πιο περίπλοκη. Ωστόσο, έχουμε πια πολύτιμες κατευθυντήριες αρχές να λάβουμε υπόψη όλοι μας. Και δεν πρέπει να αργήσουμε να το κάνουμε.