Τα δικαιώματα των παιδιών και το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου

Τα δικαιώματα των παιδιών και το Ευρωπαϊκό  Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου
Μία ενδιαφέρουσα μορφή προστασίας των δικαιωμάτων των παιδιών έρχεται από το Στρασβούργο και, πιο συγκεκριμένα, από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, εν συντομία ΕΔΔΑ,  που βρίσκεται εκεί. 

Ποιο είναι το ΕΔΔΑ;
Πρόκειται για ένα διεθνές δικαστήριο που ιδρύθηκε το 1959 και λειτουργεί στο πλαίσιο του Συμβουλίου της Ευρώπης. Το Συμβούλιο της Ευρώπης είναι ένας διεθνής οργανισμός που έχει ως στόχο την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Ευρώπη.
Το ΕΔΔΑ είναι αρμόδιο για την ερμηνεία και την εφαρμογή της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ), η οποία δεσμεύει τα 47 Κράτη μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης. 
Η Ελλάδα είναι μέλος του Συμβουλίου της Ευρώπης, έχει κυρώσει την Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου καθώς και τα περισσότερα από τα πρωτόκολλα που την συνοδεύουν.
Ποια είναι η διαδικασία για να προσφύγει κανείς στο ΕΔΔΑ;
Ο πολίτης έχει τη δυνατότητα να προσφύγει ο ίδιος ενώπιον του Δικαστηρίου και να προβάλει τα παράπονά του σχετικά με την παραβίαση, εκ μέρους κάποιου συμβαλλόμενου Κράτους, των δικαιωμάτων που προστατεύει η Ευρωπαϊκή Σύμβαση ή/και τα πρωτόκολλά της.
Βασικές προϋποθέσεις, για να απευθυνθεί κάποιος στο ΕΔΔΑ,  είναι : 1) να έχει ζητήσει, με κάθε δυνατό τρόπο, προστασία προβάλλοντας τα παράπονά του αυτά σε εθνικό επίπεδο, αλλά να θεωρεί ότι δεν την έχει λάβει και 2) η προσφυγή προς το Δικαστήριο να έχει ασκηθεί μέσα σε έξι μήνες από την απόφαση ή την πράξη που ολοκλήρωσε την εθνική διαδικασία.
Η προσφυγή υποβάλλεται στην αγγλική ή στη γαλλική γλώσσα, που είναι οι επίσημες γλώσσες του Δικαστηρίου, ή σε μία από τις επίσημες γλώσσες των Κρατών που δεσμεύονται από τη Σύμβαση. Με άλλα λόγια, μπορεί να υποβληθεί και στα ελληνικά. Ωστόσο, αν η υπόθεση προχωρήσει, η διαδικασία πραγματοποιείται σε μία από τις δύο επίσημες γλώσσες του Δικαστηρίου (αγγλικά ή γαλλικά).  Η διαδικασία που λαμβάνει χώρα ενώπιον του Δικαστηρίου είναι κατά κανόνα γραπτή. Ακροαματική διαδικασία πραγματοποιείται σε εξαιρετικές περιπτώσεις.
     
Τώρα τι σχέση έχουν όλα αυτά με τα παιδιά και τα δικαιώματα τους;
Η Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου δεν έχει σε καμία περίπτωση ως αποκλειστικό στόχο την προστασία των παιδιών και δεν περιλαμβάνει σειρά ειδικών διατάξεων σχετικά με αυτά. Ο όρος «τέκνο» (αγγλ. child, γαλλ. enfant) αναφέρεται μόνο στο άρθρο 5 του Εβδόμου Πρωτοκόλλου της Σύμβασης, το οποίο αφορά στην ισότητα μεταξύ των συζύγων, ενώ ο όρος «ανήλικος» χρησιμοποιείται στο άρθρο 5 παρ.1, δ (αγγλ. minor, γαλλ. mineur), που αναφέρεται στη νόμιμη κράτηση ανηλίκου, και στο άρθρο 6 παρ. 1 (αγγλ. juvenile, γαλλ. mineur), που αναφέρεται στη δυνατότητα απαγόρευσης εισόδου του Τύπου και του κοινού σε αίθουσα συνεδρίασης κατά τη διάρκεια δίκης, εφόσον κάτι τέτοιο υπαγορεύεται από το συμφέρον των ανηλίκων.
Ωστόσο, η Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου προστατεύει και τα παιδιά. Πιο συγκεκριμένα, σύμφωνα με το άρθρο 1 της Σύμβασης, τα συμβαλλόμενα Κράτη αναγνωρίζουν σε όλα τα πρόσωπα που υπάγονται στη δικαιοδοσία τους – άρα και στα παιδιά –  τα δικαιώματα και τις ελευθερίες που η αυτή κατοχυρώνει. 
Μάλιστα, τα ίδια τα παιδιά μπορούν να υποβάλουν ατομική προσφυγή ενώπιον του Δικαστηρίου και να παραπονεθούν για την παραβίαση δικαιωμάτων τους που προστατεύονται από τη Σύμβαση, χωρίς να είναι απαραίτητο να εκπροσωπούνται από τους νόμιμους εκπροσώπους τους, που είναι συνηθέστερα οι γονείς τους, καθώς οι προϋποθέσεις για την άσκηση των προσφυγών αυτών δε συμπίπτουν πάντα με τους κανόνες του εθνικού δικαίου περί δικαιοπρακτικής ικανότητας. Σε αρκετές περιπτώσεις, τα παιδιά έχουν επωφεληθεί αυτού του δικαιώματος τους και έχουν απευθυνθεί στο Δικαστήριο του Στρασβούργου. Πολύ συχνά, βέβαια, ατομικές προσφυγές που σχετίζονται με παιδιά ασκούνται από τους γονείς οι οποίοι προσφεύγουν στο Δικαστήριο μόνο αυτοί ή μαζί με το παιδί τους ή τόσο στο όνομα τους όσο και για λογαριασμό του παιδιού τους.
Είναι πολυάριθμες οι περιπτώσεις που το Δικαστήριο έχει ασχοληθεί με τα δικαιώματα των παιδιών. Οι υποθέσεις είναι τόσες πολλές που το Δικαστήριο έχει αναδειχθεί σε σημαντικό προστάτη των δικαιωμάτων των παιδιών στην Ευρώπη. Πρέπει να σημειωθεί ότι το Δικαστήριο στις αποφάσεις του αναφέρεται κατά τρόπο συστηματικό τόσο στη Διεθνή Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα του Παιδιού όσο και στο ύψιστο συμφέρον του παιδιού. 

Ενδεικτικά αναφέρονται κάποιες θεματικές υποθέσεων που έχουν φτάσει στο Στρασβούργο:
•    Υποθέσεις που αφορούν παιδιά που οι γονείς τους έχουν πάρει διαζύγιο ή που οι γονείς τους δεν παντρεύτηκαν αλλά έπαψαν να είναι ζευγάρι 
•    Υποθέσεις που σχετίζονται με υιοθεσίες παιδιών
•    Υποθέσεις που σχετίζονται με τα λεγόμενα μη παραδοσιακά οικογενειακά κύτταρα, όπως για παράδειγμα περιπτώσεις παιδιών γεννημένων εκτός γάμου, οικογένειων που έχουν συσταθεί από ομόφυλα ζευγάρια, οικογένειων όπου ο ένας από τους γονείς είναι διεμφυλικό άτομο
Υποθέσεις που σχετίζονται με την πατρότητα
•    Υποθέσεις παιδιών σε ιδρύματα ή σε ανάδοχες οικογένειες
•    Υποθέσεις που σχετίζονται με τη διεθνή απαγωγή παιδιών
•    Υποθέσεις διαφόρων μορφών βίας κατά των παιδιών, όπως για παράδειγμα περιπτώσεις ενδοοικογενειακής βίας ή κακοποίησης παιδιών στο σχολείο από εκπαιδευτικούς 
•    Υποθέσεις που σχετίζονται με το δικαίωμα στην εκπαίδευση
•    Yποθέσεις που σχετίζονται με την ελευθερία της θρησκείας
•    Υποθέσεις που σχετίζονται με ανήλικους δράστες και κρατούμενους 
•    Υποθέσεις που σχετίζονται με την άσχημη μεταχείριση παιδιών από την αστυνομία
•    Υποθέσεις που σχετίζονται με τα παιδιά που οι γονείς τους βρίσκονται στη φυλακή ή έχουν καταδικασθεί για κάποιο αδίκημα
•    Υποθέσεις που σχετίζονται με τη δημοσιοποίηση στοιχείων προσωπικού χαρακτήρα του παιδιού
•    Yποθέσεις που σχετίζονται με έμβρυα ή/και με την ιατρικώς υποβοηθούμενη αναπαραγωγή
•    Υποθέσεις παιδιών θυμάτων σύγχρονων μορφών δουλείας
•    Yποθέσεις που σχετίζονται με νεογέννητα
 
Η περίπτωση της Ελλάδας
Μέχρι στιγμής, είναι μικρός ο αριθμός των ατομικών προσφυγών κατά του Ελληνικού Κράτους που φτάνουν στο Στρασβούργο και συνδέονται με παιδιά. 
Ωστόσο, οι σχετικές υποθέσεις που αφορούν την Ελλάδα και για τις οποίες έχει αποφανθεί το Δικαστήριο δε στερούνται ενδιαφέροντος και έχουν σχέση: 
•    με την αναγραφή, σε πιστοποιητικό γέννησης, της ένδειξης "ονοματοδοσία" δίπλα από το κύριο όνομα παιδιού που δεν έχει βαπτιστεί, οδηγώντας σε αναγκαστική αποκάλυψη των πεποιθήσεων της συγκεκριμένης οικογένειας (Stavropoulos και άλλοι κατά Ελλάδος, 25 Ιουνίου 2020)
•    με το δίκαιο χαρακτήρα της ποινικής διαδικασίας  και το σεβασμό των δικαιωμάτων του κατηγορουμένου αναφορικά με υπόθεση σεξουαλικής κακοποίησης παιδιού από τον πατέρα του (Papadopoulos κατά Ελλάδος, 14 Μαΐου 2020)
•    με την ισόβια απέλαση από την Ελλάδα ομογενή από την περιοχή της Βορείου Ηπείρου της Αλβανίας, πατέρα ενός αγοριού 6 ετών που έχει την ελληνική υπηκοότητα, ο οποίος είχε καταδικαστεί για παράβαση του Νόμου περί Ναρκωτικών (Kolonja κατά Ελλάδος, 19 Μαΐου 2016) 
•    με τα δικαιώματα ασυνόδευτων παιδιών ή παιδιών χωρισμένων από την οικογένειά τους (Sh.D. και άλλοι κατά Ελλάδος, Αυστρίας, Κροατίας, Ουγγαρίας, Βόρειας Μακεδονίας, Σερβίας και Σλοβενίας, 13 Ιουνίου 2019, H.A. και άλλοι κατά Ελλάδος, 28 Φεβρουαρίου 2019, Aarabi κατά Ελλάδος, 2 Απριλίου 2015, Mohamad κατά Ελλάδος, 11 Δεκεμβρίου 2014, Housein κατά Ελλάδος, 24 Οκτωβρίου 2013, Barjamaj κατά Ελλάδος, 2 Μαΐου 2013, Rahimi κατά Ελλάδος, 5 Απριλίου 2011, Bubullima κατά Ελλάδος, 28 Οκτωβρίου 2010), 
•    με την κράτηση μίας οικογένειας Αφγανών στο κέντρο κράτησης της Παγανής Λέσβου ενόψει της απέλασής της (Mahmundi και άλλοι κατά Ελλάδος, 31 Ιουλίου 2012),  
•    με την απάνθρωπη και εξευτελιστική μεταχείριση παιδιού Ρομά από την αστυνομία (Stefanou κατά Ελλάδος, 22 Απριλίου 2010), 
•    με τη σχολική φοίτηση των παιδιών Ρομά (Lavida και άλλοι κατά Ελλάδος, 30 Μαΐου 2013, Sampani και άλλοι κατά Ελλάδος, 11 Δεκεμβρίου 2012, Sampanis και άλλοι κατά Ελλάδος, 5 Ιουνίου 2008)
•    με τη διεθνή απαγωγή παιδιού και, ειδικότερα, τη μη δυνατότητα μίας μητέρας που ζει στη Γαλλία να ασκήσει την επιμέλεια, που της είχε αποδοθεί από τα ελληνικά δικαστήρια, αναφορικά με τον έναν από τους δύο γιούς της που ζει στην Ελλάδα μαζί με το πρώην σύζυγό της και τον αδερφό του και αρνείται να επιστρέψει στη Γαλλία μαζί της (M.K. κατά Ελλάδος, 1 Φεβρουαρίου 2018), 
•    με το δικαίωμα επικοινωνίας και θέματα που έχουν σχέση με την ανάθεση επιμέλειας μετά το διαζύγιο ή τον χωρισμό των γονιών (Paparrigopoulos κατά Ελλάδος, 30 Ιουνίου 2022, Anagnostakis και άλλοι κατά Ελλάδος 23 Σεπτεμβρίου 2021, Fourkiotis κατά Ελλάδος 16 Ιουνίου 2016, Syngelidis κατά Ελλάδος, 11 Φεβρουαρίου 2010, Tsourlakis κατά Ελλάδος, 15 Οκτωβρίου 2009, Kosmopoulou κατά Ελλάδος, 5 Φεβρουαρίου 2004), 
•    με τον αποκλεισμό από το σχολείο δύο παιδιών, αδερφιών, αλβανικής καταγωγής, 7 και 11 ετών, που λανθασμένα είχε διαγνωστεί ότι έπασχαν από λέπρα (Memlika κατά Ελλάδος, 6 Οκτωβρίου 2015), 
•    με το σύστημα που επικρατεί στα ελληνικά σχολεία αναφορικά με την εξαίρεση μαθητών από το μάθημα το θρησκευτικών, το οποίο αναγκάζει τους γονείς να δηλώσουν επίσημα ότι τα παιδιά τους δεν είναι χριστιανοί ορθόδοξοι (Papageorgiou και άλλοι κατά Ελλάδος, 31 Οκτωβρίου 2019),
•    με την αποβολή από το σχολείο δύο μαθητριών, μαρτύρων του Ιεχωβά, γιατί αρνήθηκαν, λόγω των θρησκευτικών τους πεποιθήσεων, να συμμετάσχουν στη σχολική παρέλαση της 28ης Οκτωβρίου (Efstratiou κατά Ελλάδος, 18 Δεκεμβρίου 1996,  Valsamis κατά Ελλάδος, 18 Δεκεμβρίου 1996), 
•    με το δικαίωμα σεβασμού της ιδιωτικής ζωής ενός νεογέννητου, το οποίο φωτογραφήθηκε, ενώ ήταν μόλις μίας ημέρας, από τον φωτογράφο της κλινικής όπου γεννήθηκε, ενώ βρισκόταν σε ειδική μονάδα αυτής, χωρίς οι γονείς του να έχουν δώσει τη συναίνεσή τους και χωρίς να τους αποδοθούν τα αρνητικά των φωτογραφιών, παρόλο τα είχαν ζητήσει (Reklos και Davourlis κατά Ελλάδος, 15 Ιανουαρίου 2009).

Πως, όμως, προστατεύονται τα παιδιά από μια απόφαση του ΕΔΔΑ ;
Το ΕΔΔΑ δεν έχει τη δυνατότητα να ακυρώνει αποφάσεις εθνικών δικαστηρίων ή εθνικούς νόμους.
Σε περίπτωση που διαπιστώσει παραβίαση των δικαιωμάτων των παιδιών, το Δικαστήριο μπορεί να επιδικάσει μία αποζημίωση. Το Κράτος που καταδικάστηκε υποχρεούται να την καταβάλει στο παιδί ή στο γονιό που έκανε την προσφυγή. 
Οι καταδικαστικές αποφάσεις του ΕΔΔΑ ασκούν πίεση στο Κράτος. Το Κράτος αναγκάζεται να αλλάξει τη νομοθεσία του και τα εθνικά δικαστήρια τη νομολογία τους, για να συμμορφωθούν με τις αποφάσεις του Δικαστηρίου, προκειμένου να σταματήσει η παραβίαση των σχετικών δικαιωμάτων της Σύμβασης που οδηγεί σε καταδίκη του Κράτους και σε καταβολή από την πλευρά του αποζημίωσης στους προσφεύγοντες.